گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیای، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
چکیده: (49 مشاهده)
هدف: تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر تغییرات اقلیمی به معنای توانایی جوامع روستایی در پیش‌بینی، سازگاری و بازسازی خود پس از بروز پیامدهای ناشی از نوسانات شدید آب‌وهوایی است. تغییرات اقلیمی نظیر خشکسالی، سیلاب، کاهش منابع آب و افزایش دما، علاوه بر تهدید ساختار معیشتی و اقتصادی روستاییان، شبکه‌های اجتماعی، الگوهای بهره‌برداری از منابع طبیعی و پایداری زیست‌محیطی روستاها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند اثرات بلندمدت و گسترده‌ای بر کیفیت زندگی ساکنان برجای گذارد. از این‌رو، مطالعه تاب‌آوری به عنوان رویکردی نوین در برنامه‌ریزی توسعه روستایی، نقشی کلیدی در کاهش آسیب‌پذیری و ارتقای پایداری دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی سطح تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر تغییرات اقلیمی در دهستان پیرسهراب و شناسایی عوامل مؤثر بر آن بود. روش پژوهش: روش تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و جامعه آماری شامل کلیه ساکنان روستاهای دهستان به تعداد ۲۶۵۲۵ نفر می‌باشد. بر اساس جدول کرجسی و مورگان و با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، ۳۷۸ نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه‌ای استاندارد بود که ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، محیطی، نهادی و مدیریتی و نیز سطح آگاهی اقلیمی جامعه محلی را مورد سنجش قرار می‌داد. اعتبار و پایایی ابزار با استفاده از آزمون پایلوت، نظر خبرگان و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد. داده‌های حاصل از پرسشنامه با بهره‌گیری از نرم‌افزارSPSS و آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد تمامی ابعاد مورد بررسی شامل اقتصادی (۰.۱۵۷)، اجتماعی (۰.۱۶۸)، محیطی (۰.۲۶۴)، نهادی ـ مدیریتی (۰.۱۷۶) و آگاهی اقلیمی (۰.۲۴۷)، با میزان تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی رابطه‌ای مثبت و معنادار دارند. به بیان دیگر، ارتقای سطح توان اقتصادی خانوارها، تقویت سرمایه اجتماعی و انسجام درون‌جامعه‌ای، بهبود شرایط زیست‌محیطی، افزایش کارایی نهادها و شوراهای محلی و توسعه دانش و آگاهی اقلیمی در میان ساکنان می‌تواند به‌طور چشمگیری تاب‌آوری این سکونتگاه‌ها را افزایش دهد. نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر تأکید می‌کند که توجه به مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و نهادی در کنار آموزش و مدیریت پایدار منابع طبیعی، نه‌تنها موجب افزایش ظرفیت سازگاری جوامع روستایی در برابر تغییرات اقلیمی می‌شود، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار، مقاوم‌سازی زیرساخت‌های محلی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستاها در بلندمدت نیز باشد.
